łaska

1. Artysta, poeta itp. z bożej łaski

a) «o osobie niemającej fachowego przygotowania w danej dziedzinie, nieporadnie się czymś zajmującej»: No cóż, możemy zadowolić się nie wydaną częścią zaliczki, a naszemu biznesmenowi z bożej łaski dać solidną nauczkę. Życie na gorąco 35/1999.

b) «o osobie zdolnej, utalentowanej, wybitnej»: (...) nie skończywszy jak ona żadnego kursu krawieckiego była mimo to doskonałą krawczynią, krótko mówiąc, krawczynią z Bożej łaski. M. Dąbrowska, Noce.

2. Być na czyjejś łasce, na łasce u kogoś «zależeć od kogoś materialnie, często być na czyimś utrzymaniu»: Z domu musiał się wyprowadzić, żeby nie być na łasce u brata, którego przecież nie cierpiał, z całkowitą zresztą wzajemnością. I. Newerly, Pamiątka.

3. Być w łaskach u kogoś; cieszyć się czyjąś łaską, czyimiś łaskami; przestarz. mieć łaski u kogoś «mieć czyjąś przychylność, być otoczonym łaskami»: Snadź jesteś w łaskach u Boga, boś na własne oczy oglądał i na własne uszy posłyszał, co my tylko ze starodawnej znamy opowieści. H. Kostyrko, Klechdy. Natomiast znane są wypadki, że panowie nawet niedostatecznie wyposażeni przez naturę, ci, którym rzecz nie za każdym razem przychodzi z łatwością, cieszą się łaską pań. S. Mrożek, Donosy.

4. pot. Co łaska «tyle, ile ktoś może dać, ile ktoś uważa za stosowne dać»: Za pogrzeb ksiądz bierze co łaska. PR rep 2001.

5. pot. żart. Łaski bez «jeśli czegoś nie chcesz, to nie rób, obejdę się bez twojej pomocy»

6. pot. Nie łaska? «wyrażenie używane w celu skrytykowania czyjejś niechęci do zrobienia czegoś»: Czy mężczyznom potrzebny jest specjalny dzień, żeby kobietom zrobić przyjemność?! Bez okazji, bez kartki w kalendarzu nie łaska? SE 06/03/1998.

7. Pozostać, zostać itp. na łasce boskiej «pozostać, zostać bez opieki, bez dozoru»: Zamykajcie drzwi, przecież dom zostaje na łasce boskiej. Roz bezp 1998.

8. Przywrócić kogoś, coś do łask «ponownie obdarzyć kogoś zaufaniem, zacząć kogoś, coś znowu traktować życzliwie»: Po październiku 1956 został zrehabilitowany i przywrócony przez partię do łask. T. Kwiatkowski, Panopticum. Najszybciej przywrócono do łask rośliny – rozwija się zielarstwo, terapia kwiatowa, aromaterapia i inne dalekie kuzynki starej magii. Pani 5/1993.

9. W drodze łaski

a) «wyjątkowo, dzięki szczególnym względom»: Strażnicy graniczni mierzyli nas groźnym wzrokiem i jakby w drodze łaski przepuszczali. H. Grynberg, Drohobycz.

b) «przez złagodzenie kary lub ułaskawienie»: (...) Radiszczew – skazany na ścięcie – w drodze łaski powędrował na Syberię (...). B. Zientara, Rosja.

10. Wkraść się, wkupić się w czyjeś łaski «zjednać sobie kogoś, uzyskać czyjeś względy, czyjeś poparcie»: Kluge nabrał Adolfa Hitlera, oszukał, wkradł się w jego łaski, dowiedział się wszystkiego, a potem zdradził. K. Moczarski, Rozmowy. Nie mam zamiaru wkupywać się w ich łaski, wiele niedobrego można rzec o mojej naturze, ale do lizusostwa i pochlebstwa nigdy się nie poniżałem. J. Krzysztoń, Obłęd.

11. Wrócić do łask «być ponownie faworyzowanym, wyróżnianym, znów cieszyć się czyimiś względami»: Ślub się odbył, ale mnie zaczęto traktować z wielkim chłodem. Niemało czasu trwało, nim wróciłam do łask rodziny. Cosm 12/2000. Do łask wróciło też mało dyskretne złoto, wysadzane kolorowymi kamieniami. WO 09/12/2000.

12. Zdać się, być zdanym na czyjąś łaskę i niełaskę; być na czyjejś łasce i niełasce «podporządkować się, być zmuszonym podporządkować się czyjejś woli, uzależnić się od kogoś, być w czyjejś mocy»: Jestem teraz zdany na twoją łaskę i niełaskę. Możesz ode mnie żądać wszystkiego. OW 250/1934.

13. Zostawić kogoś, coś na łasce boskiej, na łasce losu «zostawić kogoś, coś bez dozoru, bez opieki»: Spodziewałam się, że zatroszczy się o nas, zaopiekuje – nie zostawi na łasce losu... J. Krzysztoń, Wielbłąd.

14. Zostawić, pozostawić kogoś, coś na czyjejś łasce «zostawić kogoś, coś pod opieką obcych ludzi»: Ukaz zawierał jedną poważną lukę: dotyczyć miał gospodarzy posiadających przynajmniej 3 morgi (1,7 ha). Pozostawiał więc biedotę wiejską na łasce i niełasce dziedzica. S. Kieniewicz, Historia.

15. pot. Zrobić coś z łaski na uciechę «zrobić coś niechętnie, byle jak, tylko po to, żeby kogoś zadowolić»

Pozostać, zostać na łasce losu; być zdanym na łaskę losu zob. los 2.